De nieuwe tijd: 1900-1920
De grote oorlog
De Belle Époque
Opmars van de techniek
Theorieën over het individu
De grote oorlog
- De internationale verhoudingen werd in 1900 gedomineerd door het imperialisme van de grote Europese landen, de VS en Japan. Binnen Europa voerde het Duitse keizerrijk een militaire uitbreidingspolitiek.
- Na het verdrijven van het Ottomaanse rijk (Turkije) bleef er op de Balkan een machtsvacuüm over. Macedonië en Bosnië-Herzegovina waren de inzet van etnische conflicten tussen Servië en Oostenrijk-Hongarije. De moord op troonopvolger Franz Ferdinand in 1914 was voor Oostenrijk en Duitsland aanleiding om een grote continentale oorlog te beginnen.
- Doordat de fronten te verspreid lagen, verzandde de Duitse opmars in een langdurige loopgravenoorlog in Frankrijk, een duikbootoorlog tegen de Engelse vloot en een voortdurend verschuivend oostfront tegen Rusland. Toen Duitse U-boten de neutraliteit op zee schonden, namen ook de Verenigde Staten actief deel aan de strijd.
- Moderne vernietigingswapens kostten miljoenen soldaten het leven. Het uitgeputte Duitsland werd in 1919 gedwongen tot herstelbetalingen, die de kiem legden voor de nationaal-socialistische ideologie in de jaren dertig.
- In Rusland maakten de bolsjewisten in 1917 een eind aan het absolutistische tsarenrijk. De raad van volkscommissarissen, onder leiding van Lenin, begon aan de vorming van een socialistische planeconomie.
Gasmaskers in een loopgraaf
De Belle Époque
- De vroeg twintigste-eeuwse maatschappij kreeg een ander aanzien door de grootschaligheid van de steden en moderne technische toepassingen, vooral op het gebied van elektriciteit en (openbaar) vervoer. Daardoor veranderde de infrastructuur.
- Politieke en sociale emancipatiebewegingen, gevoed door het socialisme van Marx, vroegen aandacht voor de positie van arbeiders, kinderen en vrouwen. Deze maatschappelijke bewustwording kwam in botsing met de traditionele aristocratie, die de Europese samenlevingen beheerste.
- Wenen en Parijs maakten rond 1900 een grote culturele opleving door. De kunst in Wenen stond in het teken van het fin-de-siècle en had vaak een pessimistisch, zwaar-expressief karakter. In Parijs heerste de Belle Époque, een periode van luxe en vermaak voor de welgestelden. Het optimistische en kunstzinnige klimaat trok vele jonge, vooruitstrevende kunstenaars aan.
De mode in het eerste decennium werd gedicteerd door de Jugendstil. Een korset zorgde samen met een klokrok voor de 'wespentaille'. Deze stijl heette sans ventre-lijn ('zonder buik'), omdat de borst naar voren stond en het zitvlak naar achteren. Rechts Guimards al even sierlijke ontwerp voor een metrostation op de wereldtentoonstelling van 1900. Het decoratieve ontwerp met de plantachtige lijnen en de glazen kap werd zo populair, dat de art nouveau in Parijs de style métro werd genoemd.
Opmars van de techniek
- De toepassing van elektriciteit opende onbegrensde mogelijkheden voor vervoer, massaproductie en communicatie. Burgers aan het begin van de twintigste eeuw zagen de opkomst van de auto, de trams, de zeppelin en het vliegtuig, oceaanstomers, de telegraaf en de telefoon, de kleurenfoto en de film.
- Max Planck en Albert Einstein werden de grondleggers van de moderne natuurkunde.
Henry Ford met zijn beroemde, op de lopende band vervaardigde T-Ford in 1908. Daarnaast: door de ramp met de Titanic in 1912 bleef de Mauretania van 1907 tot 1935 houdster van de blauwe wimpel voor de snelste transatlantische verbinding.
Theorieën over het individu
- De ideeën van Darwin, Marx en Nietsche, waarin de maatschappij werd uitgelegd als een evolutieproces, drongen na de eeuwwisseling door tot het gemeenschappelijke denken. Verkeerd geïnterpreteerd dienden zij later als basis voor de rassenvervolging van het Derde Rijk.
- De psychoanalyticus Freud verklaarde het menselijk gedrag vanuit het onbewuste. Zijn theorie over driften en seksualiteit werd de basis voor de moderne gedragswetenschap en beïnvloedde een aantal expressionistische kunstenaars.
Sigmund Freud
