Holland in de Gouden Eeuw

De Tachtigjarige Oorlog
De VOC en WIC
Amsterdam: welvarende wereldstad
Godsdienst, wetenschap en cultuur

De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)

In 1600 was Nederland verwikkeld in de Tachtigjarige Oorlog, een politieke en godsdienstige onafhankelijkheidsstrijd tegen de centralisatiepolitiek van het katholieke Spanje.
Na de Beeldenstorm zond koning Philips II een militaire strafexpeditie onder leiding van hertog Alva. Diens instelling van de raad van beroerten deed de Nassaus besluiten tot gewapend verzet. Deze oorlog begon in 1568.
In 1579 sloten de noordelijke gewesten zich aaneen in de Unie van Utrecht. Zij riepen de onafhankelijke, protestantse Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden uit.
Rond 1600 namen de macht en de rijkdom van Nederland toe door de handelscontacten met Oost- en West-Indië. Dat terwijl Spanje steeds meer economische en militaire invloed kwijtraakte. Na enkele nederlagen op zee tekende Spanje in 1648 de Vrede van Münster.

Na het ontdekken van de zeeweg naar de Oost nam Nederland rond 1600 het voortouw over van Portugal bij het handel drijven in kostbare goederen uit Indië.
Om gezamenlijk op te treden tegen kapers en inlanders werd de Verenigde Oostindische Compagnie opgericht (1602). Deze handelsmaatschappij beschikte over een sterk bewapende vloot en het alleenrecht op de handel met Indië. De West Indische Compagnie richtte zich op koloniaal gebied in Zuid-Amerika.
Dankzij de VOC beleefde de vrije republiek Nederland tot in de 18e eeuw een tijd van grote economische en culturele bloei.

Dankzij de afsluiting van Antwerpen werd Amsterdam de grootste handelsstad van Europa. De stad profiteerde van het geld en de kennis van de vele immigranten, aangetrokken door het liberale klimaat.
De stadsregering stelde zich onafhankelijk op tegenover alle politieke en kerkelijke machthebbers in de republiek. De handelsbelangen gingen boven alles.
Hoewel het calvinisme de staatsgodsdienst was, werden afwijkende overtuigingen getolereerd. De vele rijke koopmannen, de schrijvers en wetenschappers maakten de stad tot een centrum van wetenschap en kunst.
Door de immigratie waren grootschalige stadsuitbreidingen nodig. Talrijke monumenten, waaronder het stadhuis op de Dam, gaven Amsterdam zijn historische gezicht.

Van de Velde, Het kanonschot, ca. 1670

De officiële staatsgodsdienst in de Republiek was het calvinisme. Het lezen van de bijbel (in de eigen taal) werd gestimuleerd. In de praktijk werd de vrome levenswijze gecombineerd met burgerlijke praalzucht, en was men tolerant tegenover andersdenkenden.
De welvaart en het vrijzinnige klimaat leidden tot een bloei van wetenschap, uitvindingen en de vervaardiging en handel in boeken.
De stedelijke burgerij werd de voornaamste opdrachtgever van kunstenaars. Schilderijen werden op grote schaal verhandeld en verzameld. De burgerlijke smaak leidde tot de genreschilderkunst. Schilderijen waren een geldbelegging, decoratie, maar ook uiting van de protestantse en burgerlijke levensvisie. De rijkdom bleef wel voorbehouden aan de toplaag (10-15%) van de stedelijke bevolking.
Behalve de schilderkunst kwamen toneel en literatuur tot grote bloei. In de rederijkerskamers werden volgens het klassieke ideaal toneelstukken en poëzie geschreven. Het succes van openbare toneelopvoeringen deden besluiten tot de bouw van de Stadsschouwburg (1637).
Dans en muziek bleven, door de calvinistische opvattingen, enigszins achter. Het ballet was Frans georiënteerd. De muziek bloeide met name in huiselijke kring en openbare concerten.

Jan Steen, Pas op voor weelde